muzyka roztocza

Orkiestra Zaburska




Orkiestra została założona wiosną 1926 roku. Powstała z kilku rozproszonych grup muzycznych z okolic Radecznicy: Latyczyna, Mokregolipia, Zaporza. Muzycy orkiestry pochodzili z wsi: Zaburze, Radecznica, Podlesie Małe, Latyczyn, Chłopków, Dzielce, Gruszka Zaporska, Mokrelipie. Pierwszym kapelmistrzem został Michał Krukowski z Zaburza (1900-1978). Spotkania odbywały się Mokrymlipiu, gdyż tamtejsza grupa była najsilniejsza z istniejących. Orkiestra powstała przed Wielkanocą, jednak za jej oficjalny początek uznaje się występ 3 maja 1926 roku w ramach obchodów państwowo-kościelnych w Mokrymlipiu. W tym pierwszym składzie grali: Marcin Cieplak, X. Franczak, Jan Głąb, Jan Gumieniak, Paweł Gumieniak, Jan Kotyła, Stanisław Kosik, Antoni Kosz, Jan Krasula, Michał Krukowski, Wacław Nachajski, Paweł Pietrzniak, Paweł Smarkala, Paweł Wachowicz, Józef Wędzina. Michał Krukowski był kapelmistrzem do 1934 roku, gdy zrzekł się tego obowiązku na rzecz funkcji sołtysa, pozostając jednak w składzie orkiestry. Kolejnym kapelmistrzem został Paweł Smarkala (1905-1966). W latach 30. orkiestra miała już wyrobioną markę i była chętnie zapraszana na wesela, pogrzeby i potańcówki w szerokiej okolicy. Brała też udział w licznych oficjalnych uroczystościach, takich jak obchody święta ludowego w Szczebrzeszynie i Zamościu.
 
W okresie okupacji niemieckiej działalność została praktycznie zawieszona, za wyjątkiem dwu okazjonalnych występów (pogrzeb i wesele). Wspomina się również o epizodzie z 1941 roku, kiedy wśród stacjonujących na tych terenach oddziałów Wehrmachtu szykujących się do ofensywny na ZSRR znalazła się orkiestra dęta. Doszło wtedy do swoistego pojedynku miejscowych muzyków z Niemcami, w którym „goście” – w ocenie przysłuchujących się mieszkańców – wypadli słabo, co znalazło wyraz w o wiele intensywniejszej owacji dla „gospodarzy”. Na szczęście niemieccy żołnierze, choć wpadli ponoć we wściekłość, ograniczyli się do odebrania „zaburskim” swoich instrumentów. 
 
Ożywienie działalności nastąpiło w drugiej połowie lat 40., a początek lat 50. to okres szczególnie intensywnej działalności. Muzycy wspominali ten okres jako czas istnej harówki, „twistowskiej galopady”, jak określa to kronikarz zespołu Stanisław Zybała, kiedy wesela, zabawy, oprawy muzyczne uroczystości kościelnych zdarzały się przez kilka dni w tygodniu. Oprócz tradycyjnych dla wiejskiej orkiestry form występów pojawiły się w tej epoce zupełnie nowe okazje do grania, związane z nową rzeczywistością i polityką kulturalną PRL: festiwale i konkursy, uroczystości państwowe, oprawy zjazdów organizacji społecznych czy oficjalnych dożynek na szczeblu gminnym, wojewódzkim, a nawet centralnym. Wtedy też najwięcej było dalekich wyjazdów. Wśród bardziej odległych miejsc, gdzie występowała orkiestra, wymienia się m.in. Szczecin (Ogólnopolski Zlot Orkiestr Dętych, 1953) Poznań (ogólnopolskie dożynki, 1951), Kwietniewo koło Olsztyna, Kraków, Lublin. A do tego dziesiątki miejscowości całej Zamojszczyzny. Bywało, że w nawale zleceń orkiestra łączyła siły z innymi zespołami z okolicy, np. z Radzięcina czy Jędrzejówki.
 
Paweł Smarkala był kapelmistrzem aż do swojej śmierci w 1966 r. Po nim kierownictwo orkiestry objął jego syn Henryk Smarkala z Dzielec. Problemy zdrowotne spowodowały jednak, że po niedługim czasie dyrygentem oraz kapelmistrzem został Stanisław Smarkala z Zaporza (1921-2005), muzyk związany z orkiestrą od wczesnej młodości przez niemal siedem dziesięcioleci. Po śmierci Stanisława Smarkali nastąpił podział funkcji związanych z działalnością orkiestry. Dyrygentem został Stanisław Woźnica pochodzący z Zaporza, obecnie mieszkający w Zamościu, zaś stanowisko kapelmistrza objął Edward Olech z Podborcza. Obaj panowie zajmują powierzone im funkcje do dzisiejszego dnia. Obecnie w strukturach organizacyjnych orkiestry funkcjonuje także stanowisko prezesa oraz skarbnika. Pierwszym prezesem (tamburmajorem) był Alfred Bartnik z Radecznicy, zaś aktualnie stanowisko to zajmuje Zbigniew Batorski, również z Radecznicy. Funkcję skarbnika pełni Józef Woźnica z Zaporza.
 
Za swoją działalność społeczną orkiestra i jej członkowie otrzymali wiele wyróżnień, dyplomów i innych nagród honorowych, w tym wielokrotne wyróżnienia Urzędu Wojewódzkiego w Zamościu w latach 70. za upowszechnianie kultury, wyróżnienie Ministra Kultury i Sztuki (1994) oraz Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej (1996). Niemało było również sukcesów na przeglądach i festiwalach. Do najwyżej przez członków zespołu cenionych należą m.in. I nagroda na II Przeglądzie Orkiestr Dętych Polski Południowej w Pińczowie w 1974 roku i pierwsze miejsce w Przeglądzie Orkiestr Dętych w Krasnobrodzie w roku 2008.
 
Orkiestra funkcjonuje współcześnie w rozbudowanym, wielopokoleniowym składzie dochodzącym do 30 osób. Stopniowo odchodzą starsi muzycy, pamiętający tradycyjne wesela z orszakiem prowadzonym przez orkiestrę na konnym wozie. Ich miejsce zajmuje po części młodzież (również dziewczęta). Zmieniły się też okazje do grania. Rzadziej niż kiedyś zdarza się grać do tańca, choć trafiają się zaproszenia, takie jak „Noc Tańca” na warszawskim festiwalu „Wszystkie Mazurki Świata” w 2010 roku. Obecni członkowie orkiestry wywodzą się z miejscowości położonych do 30 km od Zaburza. Muzyczną pasję łączą w większości z prowadzeniem gospodarstwa.
 
Przez dziewięć dziesięcioleci członkowie orkiestry i kolejni dyrygenci pozyskiwali repertuar od znajomych kapelmistrzów orkiestr wojskowych i cywilnych, innych znajomych muzyków. Nowsze utwory były rozpisywane na instrumenty przez kapelmistrza Stanisława Smarkalę i znalazły się w archiwum orkiestry. W tym liczącym już kilkaset utworów zasobie znajduje się pełen wachlarz melodii tanecznych, zarówno tradycyjnych, pochodzących z najbliższej okolicy, jak i z „importu”: walce, polki, oberki, fokstroty, tanga, polonezy, mazury, kujawiaki. Największą grupę stanowią najróżniejsze marsze. Poza repertuarem tanecznym w rezerwuarze znajdują się marsze wojskowe, dziesiątki „uwertur”, „utwory uroczyste świeckie, społeczne i kościelne”, wiązanki melodii ludowych, żołnierskich.
 
Zaburska orkiestra, w odróżnieniu od wielu innych podobnych formacji, miała szczęście do dokumentacji. W zbiorach biblioteki gminnej w Radecznicy znajduje się niezwykle barwnie napisany i bogato ilustrowany archiwalnymi fotografiami maszynopis historii orkiestry do roku 1975, autorstwa Stanisława Zybali. Wiele fotografii i nagrania archiwalne dostępne są na poświęconej Zaburzu, w tym orkiestrze, stronie internetowej Grzegorza Krukowskiego, dostępnej pod adresem www.ujk.edu.pl/strony/kruk/zaburze/. Bogatą kolekcję nagrań audio z okresu ponad 20 lat wykonał Stanisław Marchewka, jeden z wieloletnich członków grupy.

 
Bibliografia
Dyskografia:
  •  Spod Niebieskiej Góry - muzyka Roztocza, In Crudo 2010, jeden utwór: oberek     
  • Przy onej dolinie. Zaburze, Radecznica, Roztocze Szczebrzeszyńskie. Muzyka tradycyjna i jej wykonawcy + 2 CD z muzyką
Orkiestra Zaburska - Polka
Zaburze - Oberek

Copyright 2012-2021 Towarzystwo dla Natury i Człowieka.  
fotografia w nagłówku: Marcin Pietrusza